αγχίαλος

I

Αρχαιότατη ελληνική πόλη που χτίστηκε τον 6o αι. π.Χ., πιθανότατα από αποίκους από τη Μίλητο, στα παράλια της Θράκης, στον Εύξεινο Πόντο, κοντά στη σημερινή ομώνυμη πόλη της Βουλγαρίας (Α. σημαίνει κοντά στη θάλασσα). Η Α. είχε οχυρωθεί από νωρίς και κατόρθωσε να διατηρήσει επί πολύ καιρό την ανεξαρτησία της. Τo 450 π.Χ. την κατέλαβαν οι Οδρύσαι, λαός της Θράκης, και στις αρχές του 4ου αι. έπεσε στα χέρια των Μακεδόνων. Δεν απέκτησε και πάλι την ανεξαρτησία της, παρά το 280 π.Χ. Την εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας χρησίμευε ως βάση για τις επιδρομές εναντίον των εχθρών του βορρά. Τον 8ο αι. η πόλη καταστράφηκε, πιθανώς από σεισμό, και ανοικοδομήθηκε το 784 από την αυτοκράτειρα Ειρήνη. Το 917, κοντά στην Α. έγινε μεγάλη μάχη μεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων, στην οποία νίκησαν οι δεύτεροι και κατέλαβαν την πόλη, η οποία όμως έγινε και πάλι βυζαντινή, μετά τη συνθήκη του 927. Προσαρτήθηκε στο Βυζάντιο το 1018, μετά την υποταγή των Βουλγάρων στον αυτοκράτορα Βασίλειο B’. Αλλά η Α. γνώρισε και άλλες καταλήψεις. Την κατέλαβαν οι Βουλγαρόβλαχοι, από τους οποίους την απελευθέρωσε ο αυτοκράτορας Ισαάκιος B’ (1190), έπειτα ο Ερρίκος της Φλάνδρας (1206-16) και κατόπιν πέρασε στους Βουλγάρους, για να απελευθερωθεί και πάλι το 1262. Από τότε, με εναλλαγές ελεύθερου και υπόδουλου υπό τους Βουλγάρους βίου, η πόλη υποτάχτηκε στους Τούρκους και από τον 17o αι. είχε πια σημαντικό τουρκικό και βουλγαρικό πληθυσμό. Παρά το γεγονός αυτό, τον 19o αι. η Α. είχε ακόμα Έλληνες κατοίκους, με ονομαστό σχολείο, στο οποίο δίδαξαν πολλοί λόγιοι της εποχής. Το 1828-29 κατέλαβαν την πόλη οι Ρώσοι και το 1874 καταστράφηκε από πυρκαγιά. Μετά την υπαγωγή της πόλης στη βουλγαρική διοίκηση, έπειτα από την ένωση της Ανατ. Ρωμυλίας με τη Βουλγαρία (1885), το ελληνικό στοιχείο άρχισε να φθίνει. Το 1906 οι Βούλγαροι έκαψαν τα ελληνικά ιδρύματα και σκότωσαν πολλούς Έλληνες. Οι υπόλοιποι κατέφυγαν στην Έλλάδα, όπου ίδρυσαν τη Νέα Αγχίαλο. Οι πρόσφυγες, εξάλλου, που εγκαταστάθηκαν σε χωριό στα βόρεια της Θεσσαλονίκης, το μετονόμασαν αργότερα σε Α. Σήμερα η Νέα Αγχίαλος είναι ανθηρή κωμόπολη με έντονη οικονομική και πολιτιστική κίνηση και σύγχρονα κτίρια.

II

Μεγάλος πεδινός οικισμός (υψόμ. 25 μ., 1.062 κάτ.) του νομού Θεσσαλονίκης. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αγίου Αθανασίου.

* * *

ἀγχίαλος -ον και -η, -ον (Α)

1. (για πόλεις) παραθαλάσσιος

2. (για νησιά) αυτός που περιβάλλεται από θάλασσα.

[ΕΤΥΜΟΛ. < ἄγχι + ἅλς].